Nadrzędne zasady rachunkowości w praktyce - zasada indywidualnej wyceny

1. Na czym polega indywidualna wycena aktywów i pasywów?

Zasada indywidualnej wyceny została określona w art. 7 ust. 3 ustawy o rachunkowości. Wyraża się w tym, że poszczególne aktywa i pasywa, przychody i związane z nimi koszty, jak też zyski i straty nadzwyczajne ustala się oddzielnie. Przykładowo oddzielnie wycenia się każdy asortyment majątku trwałego (np. grunt i wybudowany na nim budynek stanowiące odrębne środki trwałe) i obrotowego (np. w jednostce prowadzącej sprzedaż sprzętu AGD ustala się oddzielnie cenę dla danego asortymentu, np. dla lodówki, czy telewizora, a nie jedną cenę dla towarów o różnym charakterze).

Zwracamy uwagę, iż zasadę indywidualnej wyceny stosuje się z uwzględnieniem:

zasady istotności, umożliwiającej stosowanie uproszczeń przy ustalaniu zasad (polityki) rachunkowości, o których mowa w art. 4 ust. 4 ustawy o rachunkowości,
art. 34 ust. 4 ww. ustawy, zezwalającym na potraktowanie, jak jeden składnik majątku, rzeczowych składników aktywów obrotowych podobnych pod względem rodzaju i przeznaczenia.

Przykładowo wartość stanu końcowego surowców nabytych do produkcji mebli, tj. materiały obiciowe, które są przyjmowane do magazynu według różnych cen zakupu, można wycenić w zależności od przyjętej przez jednostkę metody ustalania ich rozchodu, czyli przede wszystkim według cen przeciętnych, metody FIFO, LIFO. W tym przypadku można zatem zrezygnować z indywidualnej wyceny tych aktywów.

2. Kiedy ustawa o rachunkowości zezwala na kompensatę składników aktywów i pasywów?

Generalnie nie można kompensować ze sobą wartości różnych co do rodzaju składników aktywów i pasywów, przychodów i kosztów związanych z nimi oraz zysków i strat nadzwyczajnych. Tylko w niektórych sytuacjach ustawa o rachunkowości zezwala wprost na kompensatę aktywów i pasywów, a mianowicie:

1) rezerwę i aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego można kompensować, jeżeli jednostka ma tytuł uprawniający ją do ich jednoczesnego uwzględnienia przy obliczaniu kwoty zobowiązania podatkowego (art. 37 ust. 7 ustawy o rachunkowości),

2) aktywa finansowe i zobowiązania finansowe wykazuje się w bilansie w kwocie netto po kompensacie, jeżeli jednostka ma bezwarunkowe prawo do kompensaty aktywów i zobowiązań danego rodzaju i zamierza je rozliczyć w kwocie netto albo jednocześnie wydać składnik aktywów finansowych i rozliczyć zobowiązanie finansowe (art. 46 ust. 2a ustawy o rachunkowości).

Również w stosunku do przychodów i kosztów ustawa o rachunkowości wskazuje tytuły możliwe do skompensowania i prezentowania per saldo w sprawozdaniu finansowym. Zdarzeniami takimi są np.:

1) wynik na sprzedaży papierów wartościowych (a nie ich cena sprzedaży i cena nabycia),

2) wynik ze zbycia środków trwałych (a nie ich wartość uzyskana ze sprzedaży, pomniejszona o wartość księgową netto),

3) nadwyżka dodatnich różnic kursowych nad ujemnymi i odwrotnie.

Dodajmy, iż również według wytycznych zawartych w Międzynarodowym Standardzie Rachunkowości 1 "Prezentacja sprawozdań finansowych" (MSR 1), nie kompensuje się aktywów i zobowiązań, czy przychodów i kosztów, chyba że jest to wymagane lub dopuszczone przez Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej. Aktywa i zobowiązania oraz przychody i koszty wykazuje się oddzielnie. Według paragrafu 33 MSR 1, kompensowanie w sprawozdaniu z całkowitych dochodów lub w sprawozdaniu z sytuacji finansowej, lub w jednostkowym rachunku zysków i strat (z wyjątkiem sytuacji, gdy kompensowanie odzwierciedla istotę transakcji lub innego zdarzenia), osłabia zdolność zrozumienia przez użytkowników zarówno przeprowadzonych transakcji, innych zdarzeń i zaistniałych warunków, jak i możliwość oceny przez nich przyszłych przepływów pieniężnych jednostki.

W świetle MSR 1, wycena aktywów w wartości pomniejszonej o odpisy aktualizujące - na przykład o odpisy z tytułu utraty wartości przez nieprzydatne zapasy lub odpisy aktualizujące wartość należności wątpliwych - nie jest kompensowaniem.

Przy czym, w przypadku gdy jednostka przeprowadza w toku swojej zwykłej działalności gospodarczej inne transakcje, które nie przynoszą przychodów, lecz są uboczne w stosunku do działalności podstawowej przynoszącej przychody, to wynik takich transakcji jednostka prezentuje poprzez kompensowanie przychodów i związanych z nimi kosztów wynikających z tej samej transakcji. Pod warunkiem jednak, że prezentacja taka odzwierciedla istotę transakcji lub innego zdarzenia. Na przykład:

1) zyski i straty ze sprzedaży aktywów trwałych, łącznie z inwestycjami i aktywami służącymi działalności operacyjnej, ujmowane są w wysokości różnicy między przychodami osiągniętymi ze sprzedaży a wartością bilansową danego składnika aktywów powiększoną o koszty sprzedaży, oraz

2) wydatki związane z rezerwą, która jest ujmowana zgodnie z MSR 37 "Rezerwy, zobowiązania warunkowe i aktywa warunkowe" i które na mocy umowy są refundowane przez stronę trzecią (na przykład, gwarancja udzielona przez dostawcę) mogą być kompensowane z odnośną kwotą refundacji.

Również zyski i straty powstałe z tytułu grupy podobnych transakcji jednostka prezentuje w kwocie netto, na przykład zyski i straty z tytułu różnic kursowych lub zyski i straty z tytułu instrumentów finansowych przeznaczonych do obrotu. Tego rodzaju zyski i straty jednostka prezentuje jednak oddzielnie, jeśli są istotne.